Cursus Natuurbeheer brengt pachtgronden voor boeren dichterbij
Opgesteld door: Th.M (Theo) Bakker, Adviseur NatuurInclusieve Landbouw bij Staatsbosbeheer
Inleiding: Er is nog een wereld te winnen met de pacht van natuurgronden. Deskundig beheer, onderling vertrouwen en het spreken van dezelfde taal zijn de cruciale voorwaarden voor goed resultaat. Aan het woord: Theo Bakker, Staatsbosbeheer, Programmateam NatuurInclusieve Landbouw (NIL)
Langjarige relatie met de landbouw
Staatsbosbeheer werkt al sinds jaar en dag samen met boeren bij het beheer van natuurland. Momenteel wordt er landelijk rond de 40.000 ha in pacht uitgegeven aan ca 3200 boeren die vaak een langjarige relatie met Staatsbosbeheer hebben. Voor Brabant is dit zo’n 6300 ha. aan ruim 500 pachters. Door het onderhouden van die relatie is er goed contact tussen Staatsbosbeheer en de boerenwereld in de omgeving van de natuurterreinen. De ingebruikgeving van grond is vaak gericht op het verpachten van relatief kleine oppervlaktes per pachter zodat veel boeren kunnen participeren in het natuurbeheer in hun omgeving. Inmiddels loopt het aantal pachters geleidelijk terug en wordt de oppervlakte per pachter dus groter. Je zou kunnen zeggen dat de wederzijdse afhankelijkheid daarmee ook geleidelijk toeneemt.
Belang van natuurgrond voor een boer
Natuurgrond wordt door veel boeren gebruikt om relatief schraal ruwvoer te winnen door hooien en beweiding. Voor jongvee, droge koeien maar ook voor hoogproductieve koeien als bijmenging in het rantsoen. Dat sluit goed aan op het beheer van natuurgraslanden. Het grootste deel van de verpachte natuurgronden kennen een beheer van maaien en weiden in verschillende variaties. Ook nemen steeds meer ondernemers gras af van de natte hooilanden die minder geschikt zijn als voer, maar prima kunnen dienen ter verbetering van de bodemstructuur en verhoging van het organisch stof niveau van bouwland.
Verschil beheer natuurland en cultuurgrond
Het natuurdoel op deze gronden is voor het grootste deel kruiden- en faunarijk grasland en weidevogelgrasland. Het beheer is in principe geënt op oud agrarisch gebruik en ook de perceelsvorm en de waterhuishouding is vaak nog zoals het in het verleden ook was. In die zin is het beheer van natuurgraslanden dus heel anders geworden dan het gebruik van de cultuurgraslanden die bij de boeren in eigendom zijn. Dat vergt een andere aanpak en vaak ook andere machines dan gangbaar. Bovendien is het beheerdoel natuurlijk heel anders: natuur versus productie.
In de praktijk is dat bewustzijn niet altijd even sterk en daarmee lopen we het risico dat de beheerkwaltiet van de natuurgraslanden onder druk zou kunnen komen te staan. Dat is ook wel wat we in de praktijk soms zien gebeuren. We willen de inzet van boeren bij het beheer graag blijven benutten en ook de boeren hebben belang bij het gebruik van het natuurland. Maar dat kan alleen als ingebruikgeving ook in het opzicht van de kwaliteit van het beheer verantwoord is.
Opleiding pachters en partnerschap
Vandaar dat het goed is om een cursus aan te bieden waar het juist over dit soort zaken gaat.
Waar boeren zich verder richten op het beheer van natuur, is het ook mogelijk om andere samenwerkingsvormen te ontwikkelen. Soms doen boeren veel meer dan het beheren van hun pachtland. Waar het mogelijk is wordt bijvoorbeeld vegetatie gemaaid en gewonnen voor strooisel. Er zijn ook voorbeelden waarbij boeren in aanvulling op Staatsbosbeheer, bijdragen aan de informatievoorziening over natuurterreinen, soms in combinatie met een vorm van recreatie. Kortom er zijn veel mogelijkheden voor partnerschap met Staatsbosbeheer. Een vergaande vorm van samenwerking kan ontstaan in de vorm van Natuurinclusieve landbouw. Staatsbosbeheer voert een programma uit in opdracht van het ministerie van LNV waarbij het gebruik van natuurland wordt gekoppeld aan de ontwikkeling van natuurinclusieve landbouw op het bedrijf van de boer zelf. Door het toevoegen van natuurgrond aan een bedrijf kan worden geëxtensiveerd. Als ook de kwaliteit van het beheer van de natuurgrond kan worden gegarandeerd, kan ook voor een langere periode grond in gebruik gegeven worden waardoor de zekerheid van het grondgebruik voor de boer toeneemt. Daardoor zijn ook gerichte investeringen mogelijk en kan een bedrijfsmodel duurzaam worden aangepast. Staatsbosbeheer nodigt boeren dan ook uit om voor zichzelf na te gaan of deze vorm van samenwerking iets voor hen is.
Natuurbeheer en ondernemerschap
De integratie van natuurbeheer in een bedrijfsmodel vergt specifieke kennis en ervaring. Het is een ander manier van ondernemen met andere technische vaardigheden en een andere kijk op landbouweconomie. Bij de boeren die nu deelnemen aan het programma Natuurinclusieve landbouw zie je een breed scala van mogelijkheden waar individuele boeren gebruik van maken. Eigenlijk is bijna elke ondernemer gericht op de maatschappij als opdrachtgever en als afnemer van zijn producten. Daarin probeert hij zijn weg te vinden en een duurzame manier om zijn inkomen te verdienen.
Er zijn natuurlijk opleidingsmogelijkheden die nuttig zijn als boeren voor deze richting kiezen. Zo is er de opleiding Natuurbeheer en ondernemerschap die door de HAS hogeschool Den Bosch en de Aeres Hogeschool in Dronten wordt aangeboden. Maar misschien is het leren van collega’s minstens zo belangrijk.
Staatsbosbeheer ondersteunt deze ontwikkeling actief door het programma Natuurinclusieve landbouw en zal steeds meer de mogelijkheden die vanuit de landbouw worden geboden aangrijpen om het partnerschap verder vorm te geven. Een steeds groter deel van de 40.000 ha die Staatsbosbeheer in gebruik geeft, zal dan ook op die manier worden ingezet met respect voor de langjarige relaties die Staatsbosbeheer heeft. Landbouw en natuurbeheer zal steeds meer worden verweven in partnerschappen op basis van wederzijdse belangen en gedeelde kennis.
Relevante info:
https://www.aereshogeschool.nl/opleidingen/cursussen/inleiding-beheer-natuurgrasland
Natuurinclusieve boeren in Brabant (staatsbosbeheer.nl)
https://www.staatsbosbeheer.nl/over-staatsbosbeheer/dossiers/natuurinclusieve-landbouw
